İngiltere'de Devlet Yönetimi

Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı (İngilizce: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), Avrupa'nın batısında, Büyük Britanya ve İrlanda Adası'nda ülke. Dört devletten meydana gelir: Büyük Britanya adasında yeralan, İngiltere, İskoçya ve Galler ile İrlanda Adası'nda yeralan Kuzey İrlanda. Krallık'a ait irili ufaklı bir çok ada vardır. Wight Adası, Lundy, Scilly Adaları, Anglesey ve Hebrid Adaları, Orkney Adaları ve Shetland Adaları bunlardan bazılarıdır.

Adam Adası ve Manş Adaları (Jersey, Guernsey, Alderney ve Sark) coğrafi olarak krallığa bağlı olsa da, resmi açıdan özel statüleri vardır. Resmi olarak krallığın parçası sayılmazlar, ancak ona bağımlıdırlar (İngilizce: Dependencies of the Crown). Bu adalar Avrupa Birliği'ne dahil değildirler.

Birleşik Krallık, imparatorluk dönemlerinde kapsadığı çok geniş coğrafya nedeniyle "güneş batmayan imparatorluk" olarak anılmıştır.

DEVLET YAPISI

Resmi devlet başkanı: Kral ya da kraliçe. Bölgeli serbest seçimler, parlamenter demokrasi.
Yürütme gücü: Başbakan önderliğindeki hükümet. Nüfus: 59,8 milyon kişi. Nüfusun %85'i İngiltere'de yaşamaktadır.

KRALİYET AİLESİ

Monark: Kraliçe 2'nci Elizabeth.
Monark, resmi olarak aynı zamanda İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı (Kanada ve Avustralya'yı da içeren) bazı ülkelerin de devlet başkanıdır.

Kraliçenin eşi: Prens Philip.

Taht varisleri: Prens Charles, ondan sonra onun en büyük oğlu Prens William, ondan sonra Prens Harry.
Elizabeth ve Philip'in diğer çocukları: Prenses Anne, Prens Andrew, Prens Edward.

Kraliçenin annesi Elizabeth Bowes-Lyon 30 Mart 2002 tarihinde vefat etmiştir.
Birleşik Krallık'ta hükümdarlık, cinsiyet farkı gözetmeksizin, sadece kan bağı ile ebeveynlerden çocuklara geçer. Evlilik yolu ile kral veya kraliçe olunamaz. Kraliçe'nin eşi Philip, kral değil prenstir.

YASAMA GÜCÜ

Dünyanın en eskilerinden olan parlamento, iki bölümden oluşur: üyeleri (en çok) beşer yıllık dönemler için seçilen Avam Kamarası (House of Commons) ve eskiden çoğunluğunu soyluların oluşturduğu ve uyeligin babadan oğula geçtiği ama şimdi genellikle hükümet ve Kraliçe tarafından tayin ile hayat boyu üyelik yapılan Lordlar Kamarası (House of Lords). 2001'den beri Lordlar Kamarası'na üyeliğin çağdaşlaştırılması için bir reform çalışması yapılmaktadir ama hala da yeni sistem ortaya çıkmamıştır . Parlementer Monarşik bir yönetim yapısına sahip olan Birleşik Krallık'ta hükümetin başında Başbakan ve devletin başında Kraliçe bulunur. Kraliçenin sembolik devlet başkanlığı konumuna karşın yasama görevi parlamentoya aittir.

İngiltere Parlamenter rejimin doğduğu ve halen uygulandığı ülkedir buradaki parlamenter rejime "Westminster Modeli" adı da verilmektedir. İngiltere'de uygulanan bu modelde yasama gücü halkın temsilcilerinin oluşturduğu yasama organında vücut bulur. Bu güç başka hiçbir kurum tarafından paylaşılamaz. Üstelik, serbest ve hakça seçimlerle temsilcilikleri tescil olunmuş bulunan milletvekilleri halk adına siyasal karar alma yetkisine meşru olarak sahip olan tek heyettir. Çünkü, egemen olan iradeyi temsil yetkisi meşru olarak tescil edilmiş olanlar onlardır. Halk (seçmenler) bu gücü onlara seçildikleri yasal süre boyunca kullanmak üzere devir ve teslim ettiğini seçim işlemiyle tescil etmiş bulunmaktadır. Dolayısıyla, halkın (seçmenin) temsilcisi konumunda bulunan parlamento (uygulamada alt-meclis konumundaki Avam Kamarası üyeleri) her türlü konuda meşru otoriteye dayalı karar alma yetkisine sahiptirler. Onlar, ancak seçim döneminde halka siyasal kararları dolayısıyla hesap verirler. Halk (seçmen) bunları onaylamıyorsa, onlara oy vermemek suretiyle tercihini belirtir. Bu kararların kaldırılması veya yerine yeni kararların alınması bir dönem sonra seçilecek olan temsilcilerin görevidir. Bu uygulamada halkın siyasal sistemin yönetimine doğrudan doğruya bir etkisi yoktur; halk kararları ancak dolaylı olarak etkiler.

İngiltere'deki parlamenter rejim uygulamasında dikkati çeken başlıca özellikleri de sıralamakta yarar bulunmaktadır:
• Yasama organı iki meclisli olup alt meclis siyasal egemenliğin kullanıcısı durumundadır.
• Parti hükümeti esastır; ve yürütme gücünü kullanan başbakan ve bakanlar kurulu, aynı zamanda yasamayla kaynaşmıştır ve onu etkisi altında tutar.
• Bu rejim iki partili bir parti sistemine dayalı olarak çalışır.
• Sağ-sol ayırımı sosyal sınıf esasına dayalı tek bir boyuttan ibaret bir yalınlık içerir.
• Seçim sistemi dar bölge ve çoğunluk esasına göre düzenlenmiştir.
• Merkezi ve üniter bir yönetim sistemi egemendir. Yazılı olmayan, hatta bazı düşünürlere göre mevcut olmayan, bir anayasaya göre, tamamen yasama egemenliğine ve münhasıran temsili olan bir demokrasi anlayışına göre yönetim Westminster sisteminin esaslarını içerir.

Westminster modeli demokraside parti sisteminin bir başka özelliği ise tek boyutlu olmasıdır. Politik partileri birbirinden ayıran şey sağ ve sol yelpaze uyarınca sosyo-ekonomik politikaların ne olacağı hususudur. Örneğin İngiltere'de işçi partisi ortanın solundaki tercihleri muhafazakar parti ise ortanın sağındaki tercihleri simgeler. Politik partilerin sosyo-ekonomik politikalarına göre farklılaşmasının temelinde etnik, dinsel ve benzeri konulardaki görüş ayrılıklarının politik bir öneme haiz olmayacak bir mahiyete sahip olmaları yatmaktadır. Yasalar çıkarılırken önce Avam Kamarası'nda ele alınır ardından Lordlar Kamarasında da ele alınmasından sonra Kraliçenin onayı ile yürürlüğe konulur. Şu anda İngiliz hükümetin başında bulunan İşçi Partisi lideri Gordon Brown, 1997den seçimlerinde çoğunluğu sağlayarak başbakan olarak işbaşına gelen Tony Blair'in 2007de istifa etmesinden sonra, başbakanlığa gelmiştir. Westminster modeli bir demokrasinin tipik seçim sistemi çoğunlukçu sistemdir. Bu sistem uyarınca çoğunluk oylarını alan ya da eğer bir çoğunluk yoksa en çok oyu alan adayın seçimi kazanması söz konusudur. Çoğunlukçu seçim sistemi bir anlamda Anglo-Sakson dünyanın demokrasi anlayışının bir göstergesi olarak da değerlendirilebilir.

Westminster modeli demokrasinin önemli unsurlarından birisi de meclis egemenliği ilkesidir. Yine İngiltere örneğine bakılacak olursa parlamentonun gücü açık bir şekilde görülebilir. İngiltere'de parlamentoyu denetleyecek bir organ yoktur. Hukuki açıdan yasama gücüne konulmuş hiçbir sınır yoktur. Parlamento anayasal nitelikli kuralları da aynı adi yasalar gibi koyar veya kaldırır. Parlamentonun dikkate aldığı tek etken kamuoyudur. Öte yandan İngiltere'de parlamentonun gücünü sınırlandırma işlevini görebilecek yazılı bir anayasanın olmaması kamuoyunun önemini daha da arttırmıştır. Bu bağlamda Westminster modeli demokrasinin temelinde özgür bir kamuoyu ve bu kamuoyuna duyarlı olmayı içerisinde barındıran bir politik kültürün olduğu söylenebilir. Bu politik kültür nedeniyledir ki İngiltere'de muhalefetin iktidarın baskı ya da zorbalığından korkmasına gerek yoktur. Herhangi bir hukuki ve kurumsal güvence olmamasına karşın İngiliz halkındaki özgürlük duygusu en büyük güvencedir. Anayasal kurallar gereği başbakan ve bakanlar kurulu Lordlar ve Avam Kamarası dışında tutulur. 20 yüzyılın başında Avam Kamarası üstünlüğü açıkça kurulmuştur. 1909 yılında çıkarılan Halkın bütçrsi yasa tasarısı ile mal sahiplerinin aleyhinde vergilendirme sistemi çıkarılmak istenmiştir. Lordlar Kamarası genelde mal sahibi aristrokratlardan oluştuğu icin bu yasayı reddetmiştir. Bu yasanın popülerliği ve lordlar kamarasının popülerliğini yitirmesi sonucu 1910 da liberal parti genel seçimleri kazanmıştır ve başbakan Herbert Henry Asquith yeni yasaları geçirmek için kraldan lordlar Kamarasına yeni liberal soylular atanmasını önermiş ve bunun sonucu Lordlar kamarası yeni vergi yasasını kabul etmiştir. Her iki kamarada oturumları grup başkanı tarafından yürütülür. Lordlar kamarasında grup başkanı Lord Şansölyesi tarafından yönetilir. Şayet Lord şansölyesi oturuma katılamıyorsa kendi grubundan yerine birini vekil tayin edebilir veya kraliyette birini tayin edebilir. Avam kamarası kendi grup başkanını seçme hakkına sahiptir. Genelde bir başkan ve 3 vekil seçilir. Lord şansölyesin grup başkanı olarak etkisi azdır ve gücü Avam Kamarası grup başkanının gücü ile ters orantılıdır.

Kararlar genelde açık oylama ile yapılır. Avam Kamarası başkanının kararları iptal etme yönünde beyanı olabilecekken, Lord şansölesi böyle bir yaptırımı yoktur. Oylamalar Lobide olur ve oyunu kullanan katipler tarafından belirlenir. Avam Kamarası başkanının genelde partiler üstü bağımsız olması beklenir.

Genel seçimleri yeni meclis yasama dönemi takip eder. Başbakan şayet meclis desteğini yitirirse istifa eder veya meclisi sona erdirerek yeniden seçime gider. Seçime gitmek bazende Başbakanın partisinin politik zaferine inanıldığı zaman da erken seçim şeklinde olur. İlk zamanlar parlamento döneminin belirli sınırı yoktu. 1694 Triennial Yasası ile maksimum 3 yıla indirilmiştir. Sık sık yapılan seçimlerin getirdiği rahatsızlık sonucu 1716 Septennial yasası ile maksimum 7 yıla çıkarılmıştır ve 1911 de tekrar 5 yılla sınırlandırılmıştır. İkinci dünya savaşı 10 yıllık geçici savaş dönemi hariç 10 yıl kalmıştır. Genelde nadiren maksimum 5 yıllık süre beklenir, süre dolmadan meclis çözülerek seçime gidilir. Mesela 1997 yılında 56. hükümet meclisi 4 yıl sonunda dağıtarak seçime gitmiştir. Önceleri kralın ölümü ile Parlamento otomatikman fes edilirdi. 1867 Halk Kanunu ile kralın ölümü Parlamento dönemini etkilememektedir. Parlamento dönemini bitmesi sonucu Avam Kamarası vekilleri genel seçimle yeniden seçilir. Lordlar Kamarası bu seçimden etkilenmez. Şu anki Parlamento 54. parlamento dönemidir. Diğer deyişle, 1801 tarihli Büyük Britanya Birleşik Krallık formasyonunda bugüne geçen Parlamento dönemi 54 tanedir. Daha önceki parlamento İngiltere veya Büyük Britanya diye adlandırılırdı. Kanunlar yalnızca Birleşik Krallık Meclisi alabilir. İskoçya Kanunu dolayısıyla kanunlar bazen İskoçya da uygulanmaz veya benzer İskoç Kanunu ile yer değiştirirdi. 1999 yılından itibaren İskoç Parlamentosu yetkili yasama merci olmuştur.
Taslak halindeki yasalara kanun tasarısı denir ve her vekil tarafından sunulur, bununla birlikte genelde taht bakanı tarafından sunulur. Bakan tarafından sunulan yasalara Hükümet Tasarısı ve vekillerin sunduğuna ise Özel Vekil Tasarısı denir. Diğer bir sınıflamada ise genel toplumu ilgilendirenlerine Toplum Tasarısı, özel bir grubu veya bireyleri ilgilendirenlerine Özel Tasarı ve özel tasarının halkı ilgilendiren istisnalarının olduğu tasarılarsa Karma Tasarı diye adlandırılır.

Tasarılar değişik evrelerde gelişirler.İlk evre genelde formalite içeren ilk okuma evresidir. Sonraki evre İkinci Okuma evresidir ki burada tasarı içeriği tartışılır. İkinci Okuma evresi sonunda parlamento tarafından oylamaya yapılabilme ve oylama sonucu parlamento tarafından reddedilme ihtimali vardır. Bununla beraber Hükümet tasarıları çok ender olarak reddedilir. En son 2005 yılında vuku bulmuştur) İkinci Okuma evresi sonrası tasarı ilgili yasa komitesine gönderilir. Lordlar kamarasında Büyük Komite veya Tüm Kamaralar Komitesi kullanılır. Burada tartışmaya sebep vermeyecek şekilde öyel prosedürden geçirilir. Avam Kamarasında ise 50 - 60 kişiden oluşan Süreklilik Komitesinde ele alınır. Tüm Kamaralar Komitesi ise önemli yasa tasarılarında kullanılır. Komiteler tasarıları madde madde inceler ve gerekirse yeniden düşünülmesi için tasarıyı kendi değişiklik önerisi ile geri gönderir. Kamaralardaki grup başkanlarının hangi değişiklik önerisini görüşüleceğine karar yetkisi vardır.

Kamarada tasarı yeniden gözden geçirildikten sonra Üçüncü Okuma evresine geçilir. Avam kamarasında başka bir degişiklik istemi olmazsa Üçüncü Okuma evresinin bitirildiği ilan edilerek lordlar kamarasına sunulur. Lordlar Kamarasında da oylama sonucu tasarı kanunlaşır. Her hangi kamaranın birinde oluşacak anlaşmazlık çözülmezse yasa tasarısı kanunlaşamaz.

1911 Parlamento Kanunu sonucu Lordlar Kamarasının yasa tasarısılarını reddetme gücü önemli ölçüde kısıtlanmıştır ve bu kısıtlamalar 1949 yılında dahada artırılmıştır.Buna göre şayet avam Kamarası yasa tasarısını ike kere kabul etmiş ve Lordlar kamarası her ikisinde reddederek geri göndermişse Krallığa Lordlar Kamarasının reddine bakılmazsızın onaya gönderilir. Her iki durumda da tasarı Avam kamarasında sonlandırılmadan önce en az bir takvim ayı bekletilir. Yalnız ulusal vergi ve halk fonlarını içeren Para Tasarılar Avam Kamarası grup başkanları tarafından sunulur ve Lordlar Kamarası onaylamada bir aydan fazla sürerse alt kamara direk olarak Krallığa onaya gönderir. Yasa Tasarısında son evre Krallık Uzlaşı Evresidir. Krallığın onayı sonucu yasa tasarısı kanunlaşır. Modern anayasal monarşi ile yönetilen ülkelerde olduğu gibi Krallık genelde hep onay verir. Son yasa tasarısı iptali 1708 de Militanların İskoçya'ya yerleştirilmesi ile ilgili yasa tasarısıdır.
Sonuç olarak her yasa tasarısı Parlamentonun üç birleşiminden geçerek kanun olur. Tüm yasalar teorik olaraktan Lordlar kamarası ve Avam kamarası kabulü ile Krallıkta onaylandıktan sonra kanunlaşır. Tabi Kraliçe Elizabeth bu ülkedeki değerini herkese hissettirmiştir.

SİYASİ VE YÖNETİMSEL BÖLGELER

Geleneksel ve tarihsel olarak Büyük Britanya ve İrlanda countylere bölünmüştür (tekil county, çoğul counties. Sözlük anlamıyla county kontluk demektir). Bu bölümler hala törensel olarak devam ettirilmekte ve her county için Kraliçe Krallık Temsilcisi Lord (Lord-Lieutenant) tayin etmekte ve bu kişiler yerel resmi törenlerde kraliçe temsilcisi olarak protokol başında bulunmaktadırlar.

Ama 1960li yıllardan itibaren yerel yönetim düzeni, zaman zaman yapılan büyük değişikliklerle çok karmaşık ve heterojen bir şekil almıştır.

Bugün Birleşik Krallık İngiltere, İskoçya, Galler Ülkesi ve Kuzey İrlanda adı altında dört ülkeden kuruludur. Yerel yönetim her ülkede ayrı şekildedir.

Asıl İngiltere ülkesi için özel güçlere sahip bir seçilmiş meclis veya hükümet bulunmamaktadır ve zamanla değişikliklerle çok karmaşık bir yerel yönetim sistemi ortaya çıkmıştır. Asıl İngiltere idari bakımdan dokuz idari bölgeye (Government Office Regions) bölünmüştür ve bir zamanlar bu 9 idari bölge için seçilmiş birer bölgesel meclis ve idare kurulması planlanmış idi, ama yapılan bir deneme referandum sonucu öngörülen Kuzey Doğu Bölge İdare Meclisi tasarısının bölge halkı tarafından ret edilmesi sonucu bu yaklaşımdan şimdilik vaz geçilmistir.

Londra Büyükşehri (Greater London) bölgesi için özel bir kanuna göre halk tarafından seçilmiş bir Belediye Başkanı ve özel bir büyükşehir meclisi vardır. Londra Büyükşehir bölgesi 19 daha küçük Londra-tipi beldeye (London boroughs) bölünmüştür. Bu Londra-tipi beldelerden birisi eski tarihsel Londra Şehri (City of London) dir.

Asıl İngiltere'nin diğer bölgeleri iki değişik türlü yerel yönetimle idare edilmektedir.

Tek-katlı (unitary) yerel yönetim birimleri daha çok şehirsel alanlarda bulunmakta ve Avrupa'nın diğer ülkelerinde bulunan belediye idarelerine benzemektedirler. Bu tek-katlı yerel idarelerinin adları çok degişiktir: şehir (city), belde (borough), kraliyet beldesi (royal borough) veya alt-bölge (district). Bu tek-katlı idarelerin başında belediye başkanları (mayor) bulunmaktadır. Genellikle belediye başkanı törensel bir görev olup seçimle gelen idare meclisinin başkanı bu görevi yüklenmektedir. Ama son yıllarda bazı yerel yönetim birimleri için belediye başkanları doğrudan doğruya seçimle gelmeye başlamış ve daha büyük güçlerle görevlendirilmişlerdir.
İki-katlı (binary) yerel yönetimlerinde ise üst kat olarak county idareleri bulunmakta ve bunların altında ikinci kat olarak alt-bölge (district) idareleri vardır. Örneğin kuzey-batı İngiltere'de merkezi Preston'da bulunan Lancashire County iki-katlı (binary) sistem ile idare edilmekte ve üste Lancashire County Meclisi ve altında 12 alt-bölge (district) bulunmaktadır. (Ama kafa karıştıracak şekilde) Preston Şehri tek-katlı yerel yönetim ile idare edilmektedir. İki-katlı (binary) idare sisteminde her iki katının yüklendikleri görevler değişik olup özel bir kanun ile tayin edilmiştir.

Asıl İngiltere ülkesinin yerel yönetiminde 1972de yapılan bir kanuna göre büyükşehir (Metropolitan County) idaresi bulunmaktaydı ve bunlar Londra Büyükşehri [Greater London], Birmingham'ı içeren West Midlands, Greater Manchester, Liverpool'u içeren Merseyside, Sheffield'ı içeren South Yorkshire ve Leeds'i içeren West Yorkshire idi. Ama bunlarin hepsi Muhafazakar Partili Thatcher hükümeti tarafından lahvedilmişlerdir ve ancak 1998de İşci Partisi yine Londra Büyükşehir idaresini yenilemiştir.
Galler Ülkesi (Wales) idaresi için en üst katta Cardiff'de bulunan, bir seçimle meydana gelen, sınırlı yasal ve idari güçler ve yetkiler verilmiş Galler Meclisi (National Assembly of Wales), bir hükümet ve ülke idaresi bulunmaktadır. Ancak bu idare için yasal ve uygulayıcı güçler çok kısıntılıdır. Galler Ülkesi yerel yönetimi 22 tane tek-katlı yerel idareye bölünmüştür. Bunlardan 9una county, 10una county beldesi ve 3üne şehir adı verilmektedir.

İskoçya idaresi için en üst katta seçimle meydana gelen yasal güç olarak İskoçya Parlamentosu (Scottish Parliament) ve idari güç olarak İskoçya Hükümeti (Scottish Executive) bulunmaktadır. Bunlar Edinburgh'da bulunmakta ve kısa olarak Holyroyd olarak da anılmaktadır. Yerel yönetim İskoçya'da 9 alt-bölge (Council areas) ve üç adalar bölgesinden (Outer Islands, Orkney ve Shetland) oluşur.
Kuzey İrlanda için zaman zaman güçleri geri alınan ve Stormont adı verilen, seçimle gelen, yasal gücü olan bir Meclis ve Kuzey İrlanda hükümeti bulunmaktadır. Yerel yönetim olarak 26 komüniteye (community) ayrılmıştır.

Paylaş

Tweetle

Paylaş

Paylaş